Wiadomo, Gliwice kojarzą się z naukami ścisłymi i techniką. Miasto jest siedzibą politechniki i oddziałów innych szkół i uczelni. To miasto nauk ścisłych i ośrodków rozwoju rozmaitych technologii. Jednak jednym z najciekawszych, o ile nie najciekawszym obiektem Gliwic jest od wielu lat miejsce na pozór z techniką mało związane. Mam tu na myśli znajdującą się na terenie parku miejskiego Palmiarnię, miejsce popularyzacji wiedzy o florze i faunie z innych stref klimatycznych, będące równocześnie punktem spotkań, odpoczynku i relaksu dla mieszkańców miasta i okolic. Wobec powstających ostatnio w wielu miejscach Śląska ogrodów, ośrodków ogrodnictwa, Palmiarnia Gliwicka nie ma sobie równych na całym Górnym Śląsku.
Dzisiaj Palmiarnia to zespół pawilonów, z których każdy jest osobną „opowieścią” o świecie roślin z całego świata. Są tutaj też pawilony akwarystyczne.
Historia Palmiarni sięga 1880 roku, kiedy to na terenie kształtującego się w Gliwicach parku powstały pierwsze szklarnie o charakterze wystawowym. Dynamiczny rozwój obiektów rozpoczął się jednak w 1924 roku, kiedy to zorganizowano wielką wystawę roślin egzotycznych. Wśród nich prezentowano kolekcję palm. Trzy z nich należące do gatunku feniks kanaryjski do dnia dzisiejszego rosną w pawilonie historycznym.
W 1925 roku otwarto pierwszy na Śląsku wielki basen o pojemności 120 m3 wody dla jednej z największych na świecie roślin wodnych victoria regia. Odtąd można było podziwiać liczne rośliny znad Amazonki. Zbudowano terraria oraz klatki dla egzotycznych zwierząt. Zachwyt wzbudzały akwaria z kolorowymi rybkami, żabami i żółwiami. Podobnie w ptaszarni, wśród wielu ptaków królowały brazylijskie papugi.
Gwałtowny rozwój ilościowy, a także wzrost palm nakazał powiększenie Palmiarni. W 1935 roku wybudowano wysoką na 12 m o powierzchni 504 m2 szklarnię, która stała się głównym pawilonem wystawowym. Powiększono również kaktusiarnię i dobudowano akwaria.
Palmiarnia wraz z otaczającym ją parkiem była – razem z śródmiejskimi alejami spacerowymi i zespołem krajobrazowego Parku Wilhelma (obecnie Park Chrobrego) – w„zielonymi płucami” wśród śląskich zakładów przemysłowych.
Palmiarni nie ominęły zniszczenia wojenne. W styczniu 1945 roku obiekty zostały niemal doszczętnie zdewastowane. Powybijane szyby, niesprawna kotłownia i panujący mróz spowodował utratę prawie całej kolekcji roślin.
Dzięki wysiłkowi pracowników Palmiarni, w październiku 1947 roku placówka ponownie została otwarta dla zwiedzających. Miała wówczas 1400 m2 powierzchni, posiadała około 600 gatunków roślin, 28 akwariów, basen z wodą podgrzewaną przez cały rok oraz duże alpinarium. Sprowadzono wówczas do Gliwic niektóre okazy z opuszczonych po wojnie majątków na Dolnym Śląsku. Wiele egzemplarzy zakupiono lub otrzymano w darze od prywatnych hodowców.
W latach 70-tych kolekcja roślin liczyła już 8000 sztuk.
Pogarszający się stan techniczny obiektów i wzrost zagrożenia dla zwiedzających wymusił decyzję o zamknięciu Palmiarni w 1985 roku. Postanowiono całkowicie zmodernizować wszystkie szklarnie, przy jednoczesnym zachowaniu roślin ekspozycyjnych. Zastosowano metodę obudowy. Najpierw wzniesiono konstrukcję i powłoki nowych pawilonów, a następnie zdemontowano stare szklarnie. Powierzchnia Palmiarni wzrosła do około 2000 m2, a najwyższy pawilon mierzy 22 m – co zapewnia dalszy rozwój palm, z których trzy towarzyszą Gliwiczanom od 1924 roku.
Obecna Palmiarnia nie przypomina już dawnej. Nowoczesna budowla o konstrukcji kratowej, zbudowana z aluminium i leksanu stała się ciekawym obiektem architektonicznym Śląska. Jednak podział tematyczny, bądź co bądź wymuszony przez wcześniejsze zamysły organizatorów ekspozycji, pozostał ten sam.
W pawilonie strefy tropikalnej panują zbliżone warunki przez cały rok. Powietrze jest bardzo wilgotne, a temperatura nie spada poniżej 18oC. Takie właśnie warunki stworzyliśmy w tym pawilonie. Zgromadzone tu rośliny tworzą tzw. „piętra” co jest cechą charakterystyczną dla deszczowego lasu tropikalnego. W najniższej strefie tego ekosystemu, tam gdzie promienie słoneczne i opady atmosferyczne docierają w niewielkiej ilości, rosną między innymi begonie i peperomie. Liście tych roślin nie tylko mają zdolność gromadzenia wody, ale także dzięki ciemnej barwie spodniej strony blaszek „zatrzymującej” wiązki światła są przystosowane do jak najlepszego wykorzystania promieni słonecznych.
Górne „piętro” dżungli w tym pawilonie tworzą palmy z rodzaju washingtonia i chrysolidocarpus oraz liany – pnącza, których roczny przyrost sięga kilkunastu metrów. Najbardziej okazałą jest tetrastigma voinieranum rozpościerająca się na wschodniej ścianie pawilonu i sięgająca aż po sam dach.
Są i takie rośliny, które opanowały wszystkie poziomy dżungli. Są to wszystkim znane bromelie i storczyki. Osobno prezentowaną kolekcją roślin są paprocie. Do najciekawszych z nich należą paprocie drzewiaste tworzące pnie pozorne.
Nieodłącznym elementem tego pawilonu jest kaskada i oczko wodne, w którym pływają piranie, pielęgnice pawiookie oraz sumy afrykańskie.
W pawilonie roślin użytkowych stworzono warunki jakie panują w klimacie subtropikalnym, gdyż większość zgromadzonych tu roślin pochodzi z tej strefy klimatycznej. Łączy je jedno – użyteczność dla człowieka i wpływ na jego gospodarkę.
Niemal każdemu gatunkowi tu prezentowanemu można przypisać ciekawą historię opowiadającą o metodach wykorzystania jego właściwości przez ludzi.
Goście Palmiarni z ciekawością odnajdują gatunki znane przez nich jedynie z części roślin wykorzystywanych w życiu codziennym. Tu mogą zobaczyć je w „całości”.
W środkowej części pawilonu uprawiane są „cytrusy”. Zgromadzono tu gatunki wydające przeszło 2 kilogramowe owoce, jak i te których waga owoców nie przekracza kilkudziesięciu gram.
Kolejną z prezentowanych grupą są rośliny „przyprawowe”. Wśród nich oprócz kardamonu, lauru i goździka są pieprze. Najbardziej znanym jest pieprz czarny – pnącze, którego „ziarna” o piekącym smaku znane już były w starożytności.
Zwiedzający ten pawilon mogą oglądać największą tu roślinę – bananowca, który nie jest drzewem, a byliną wydającą z podziemnego kłącza jedne z najbardziej okazałych w świecie flory liście.
Wszystko to można podziwiać przy odgłosach egzotycznych ptaków, a stali goście z pewnością zauważą zmiany jakie zachodzą w tym pawilonie w czasie całego roku.
Jest też pawilon historyczny, w którym zgromadzono najstarsze i jedne z najbardziej okazałych roślin jakie można oglądać w Palmiarni. Dumą gospodarzy są palmy – feniksy kanaryjskie, których wiek przekroczył 120 lat. Zostały one przywiezione w 1924 roku na wystawę botaniczną zorganizowaną w szklarniach Palmiarni. Dużym zainteresowaniem cieszą się również palmy z rodzajów latania i niebochronka, które podobnie jak 15-metrowe araukarie i brachychiton pamiętają jeszcze „starą Palmiarnię”.
Palma niebochronka (corypha umbraculifera) występująca w stanie naturalnym na Cejlonie wydaje po 50-, 70-letnim wzroście na około 25-metrowej kłodzinie 7-metrowy parasolowato rozgałęziony kwiatostan, a po wydaniu owoców cała roślina zamiera. Jest to prawdopodobnie najstarsza roślina tego gatunku w Polsce. Od kilku lat palma zawiązuje pąki kwiatostanowe, które są skrupulatnie wycinane, by nie dopuścić do pełni kwitnienia.
Goście mogą odpocząć w specjalnie zaprojektowanej altance i na ciekawie wkomponowanych w zieleń ławeczkach. W środkowej części pawilonu w oczkach wodnych wśród papirusów i pandanusów pływają karasie i karpie koi.
Pawilon sukulentów utrzymuje swój odmienny klimat. Jest tutaj utrzymywana niska wilgotność powietrza i podłoża. Roślinom to nie przeszkadza, gdyż wszystkie one łączy wspólna cecha – zdolność do gromadzenia wody. Wśród eksponowanych sukulentów panuje olbrzymia różnorodność budowy; kształtu, wielkości, miejsca magazynowania wody.
Najliczniej prezentowana jest tutaj rodzina kaktusów. Jest ich blisko 2 tysiące sztuk. Są 8-metrowe cereusy i kilkunastomilimetrowe litopsy – żywe kamienie.
W lipcu 2013 roku udostępniono dwa nowe pawilony z ekspozycją akwarystyczną. W czterech wielkogabarytowych zbiornikach prezentowane są środowiska: rzek Polski, jeziora Tanganika, rzek Azji, Amazonki. Ten ostatni ma pojemność 60 tys. litrów, a pozostałe po ok. 12 tys. litrów.
Palmiarnia to także wystawy. Goście odwiedzający pawilony w parku miejskim Gliwic mogli oglądać między innymi bogatą kolekcję owadów egzotycznych, fotografie pana ­Leszka Mądzika, czy Wielkie Wystawy Fotografii National Geographic. Te imprezy zawsze cieszą się dużą popularnością wśród mieszkańców miasta oraz przyciągają odwiedzających z innych regionów.
Polecam wizytę w Palmiarni Gliwickiej. Poza aspektami poznawczymi pobyt tu pozwala zwolnić tempo codziennego zabiegania oraz podziwiać piękno i zaskakujące nieraz formy świata roślin.
Palmiarnia czynna jest od wtorku do piątku od godz. 900 - 1800, a w soboty i niedziele od godz. 1000 - 1800. W poniedziałki nieczynne. Bilet normalny kosztuje 7 zł.
Za pomoc w przygotowaniu niniejszego artykułu dziękuję kierownikowi Palmiarni w Gliwicach, panu Markowi ­Bytnarowi.